Recensie: Brain Energy

Psychiater en Harvard-onderzoeker Christopher Palmer schreef een boek over de metabole oorzaken en behandeling van psychische aandoeningen. Een pleidooi voor meer aandacht voor de stofwisseling in de hersenen, met een glansrol voor de mitochondriën.

Revolutionair?

Om te beginnen: het boek is typisch Amerikaans van opbouw en in schrijfstijl. Het begint met het constateren dat niks echt goed werkt in de psychiatrie. Dan is er één patiënt die opvallend goed reageert op een bepaalde dieetbehandeling (het ketogene dieet), en dat zet de auteur op het spoor van een nieuwe veelbelovende theorie. Die theorie wordt vervolgens getoetst en uitgelegd aan de hand van literatuur, gelardeerd met wat zeer goed scorende praktijkgevallen. De ondertitel is “Een revolutionaire kijk op psychische klachten”, dat hoort natuurlijk ook bij het Amerikaanse model. Ik ben nu misschien wat cynisch, omdat ik al zo vaak van dit soort populair-wetenschappelijke boeken heb gelezen en het model zo voorspelbaar vind. Maar ondanks dat vind ik het een heel boeiend boek.

Fysiek is altijd psychisch

In 1977 brachten Van Kooten en De Bie de langspeelplaat “Hengstenbal” uit, met daarin de sketch “De Klisjeemannetjes”. Daarin zegt Van Kooten heel stellig: ‘Fysiek is altijd psychisch!’. En in dit boek komt Palmer uiteindelijk tot dezelfde conclusie. Er is zoveel samenhang in fysieke en psychische aandoeningen. Mensen met diabetes hebben bijvoorbeeld meer kans op depressie, mensen met obesitas hebben meer risico op een angststoornis, mensen met epilepsie hebben meer kans op bipolaire stoornissen (en dat geldt ook andersom). Stress heeft een negatief effect op zowel psychische als metabole ziekten en ga zo maar door. Volgens Palmer is er sprake van eindeloze overlapping en dat duidt erop dat er één gemeenschappelijk pad is.

Mitochondriën

Dat pad is voor hem de theorie van de “Brain Energy”. Hij gaat ervan uit dat een psychische aandoening uiteindelijk altijd samenhangt met een energieprobleem in de hersenen. Zijn nieuwe definitie van psychische problemen luidt: ‘Er is sprake van een psychische aandoening wanneer de hersenen gedurende een bepaalde periode niet naar behoren werken, waardoor er psychische problemen ontstaan die menselijk leed of gebrekkig functioneren tot gevolg hebben.’ Het niet goed functioneren van de hersenen komt vrijwel altijd door een stofwisselingsprobleem, en dan met name door het niet goed functioneren van de mitochondriën in de cel. Dat zijn volgens Palmer de hoofdregelaars van de stofwisseling, die veel meer doen dan “alleen maar” de energiefabriekjes van de cel zijn. De werking van de mitochondriën en het effect op de stofwisseling legt hij zeer uitgebreid uit, met tal van voorbeelden en metaforen. Dit stuk is boeiend, maar best taai om te lezen.

Leefstijl

Wordt het dan ook nog praktisch in dit boek? Ja, maar pas in deel 3. Daarin wordt ingegaan op alle factoren die de werking van mitochondriën – en daarmee dus de stofwisseling – kunnen verstoren. Het zijn min of meer bekende zaken zoals medicatie, hormonen (bijvoorbeeld cortisol bij stress en oestrogeen tijdens de overgang), inflammatie, slaap en dag/nacht ritme, eten, vasten, drugs, alcohol. Door deze factoren in kaart te brengen en te behandelen, kan de stofwisseling herstellen en daarmee de psychische aandoening verbeteren.

Op dieet?

In de diëtistenpraktijk heb je ongetwijfeld al ervaring met het gunstige (bij-)effect van de dieetbehandeling op de psyche. Palmer onderschrijft het belang van voeding in het verbeteren van de stofwisseling, maar hij geeft geen eensluidend voedings- of dieetadvies in het boek. Wel noemt hij vasten, het mediterrane dieet en het ketogeen dieet als opties. In het afsluitende hoofdstuk schrijft hij dat de Brain Energy theorie oproept tot radicale veranderingen in de behandeling van psychische aandoeningen. Om problemen met de stofwisseling te verbeteren zal een integrale aanpak nodig zijn, met multidisciplinaire teams (waarin ook een plek voor de diëtist). Wellicht is de “psychiatrische diëtetiek” wel een beroep van de toekomst.

Brain Energy. Een revolutionaire kijk op psychische klachten. Christopher Palmer, Uitgeverij Lucht, ISBN 9789493272545, 394 pagina’s, € 25,-