Metabole switch gunstig bij diabetes en kanker?

Zowel bij vasten als bij een ketogeen dieet kan de “metabole switch” optreden. Door gebrek aan koolhydraten schakelt het lichaam dan over van verbranding van glucose op verbranding van vetzuren. Deze metabole switch is gunstig bij epilepsie en mogelijk ook bij diabetes type 2 en kanker. Dat werd duidelijk tijdens 2 interessante presentaties op de DCN Academy op 2 december. Het congres werd georganiseerd ter ere van het 30-jarig jubileum van de Diëtisten Coöperatie Nederland (DCN).

Voordelen van de metabole switch

Dr. Kirsten Berk, diëtist in het Erasmus MC in Rotterdam, vertelde dat de metabole switch samengaat met een verschuiving van de focus van het lichaam van groei en voortplanting naar bescherming en herstel. Berk: ‘In de geschiedenis van de mens werden periodes van genoeg eten afgewisseld met periodes zonder eten. Maar tegenwoordig is er altijd eten voorhanden en daardoor zitten we mogelijk iets te veel in de fase van groei en te weinig in de fase van herstel.’

Time restricted feeding

Hoewel er nog weinig studies zijn uitgevoerd, lijkt “time restricted feeding” (TRF) volgens Berk bij (pre)diabetes het meest veelbelovend om de metabole switch te bereiken. TRF is een vorm van vasten, waarbij alleen gegeten wordt in een aaneengesloten periode van 4 tot 12 uur per dag. Er zijn 2 vormen: early-TRF, waarbij alleen in de ochtend en middag wordt gegeten (bijvoorbeeld tussen 8.00 en 16.00 uur) en late-TRF, waarbij alleen in de middag en avond wordt gegeten (bijvoorbeeld tussen 14.00 en 22.00 uur). Early-TRF lijkt daarbij veel gunstiger dan late-TRF. Berk vertelde dat begin 2022 het TIMED-onderzoek start, waarin bij 170 mensen met diabetes type 2 het effect van TRF wordt onderzocht. Alle deelnemers volgen een energiebeperkt, mediterraan dieet en worden daarbij begeleid door eerstelijnsdiëtisten die lid zijn van DCN. Een deel van de deelnemers mag alleen eten tussen 8 en 18 uur (wat langer dan normaal bij early-TRF, maar dan is het volgens Berk makkelijker vol te houden), terwijl een controlegroep geen tijdsrestrictie heeft. Na 1 jaar wordt gekeken of TRF effect heeft op onder meer de glucoseregulatie, kwaliteit van leven en cardiovasculaire risicofactoren.

Het ene ketogeen dieet is het andere niet

In de 2^e presentatie over de metabole switch ging dr. Elles van der Louw in op onderzoek naar effecten van het ketogeen dieet bij onder meer epilepsie en kanker. Van der Louw is ook diëtist bij het Erasmus MC in Rotterdam en gepromoveerd op ketogeen dieettherapie bij epilepsie. Zij vertelde dat er nog veel onduidelijkheid is over de terminologie van ketogene diëten. Zelf maakt ze onderscheid in 3 groepen:

1. Milde vorm van ketogeen dieet door koolhydraatbeperking van 25 tot 130 gram per dag, die gepaard kan gaan met een spoortje ketose in de urine
2. Streng koolhydraatbeperkt ketogeen dieet met minder dan 50 gram koolhydraten per dag, waarbij de metabole switch optreedt en er ketose in de urine aan te tonen is
3. Ketogeen dieettherapie, de medische variant van het ketogeen dieet, met een zeer strenge koolhydraatbeperking (5-19 energieprocent koolhydraten) in combinatie met heel veel vet en een normale eiwitinname, zonder caloriebeperking, waarbij ketose zelfs in het bloed aantoonbaar is

Van epilepsie tot kanker

Volgens Van der Louw is er heel duidelijk onderbouwing voor ketogeen dieettherapie bij epilepsie die niet goed reageert op reguliere behandeling. Bij 34 tot 56 procent van de patiënten zijn er minimaal de helft minder epileptische aanvallen en tot 15 procent van de patiënten is zelfs aanvalsvrij op ketogeen dieettherapie. Daarnaast zijn er eerste aanwijzingen voor een gunstig effect van een ketogeen dieet bij veel andere aandoeningen, zoals kanker, migraine, Poly Cysteus Overium Syndroom (PCOS), lipoedeem, inflammatoire ziekten als Crohn, reuma en psoriasis en zelfs autisme. Zo komen er uit dierstudies indrukwekkende resultaten van het ketogeen dieet bij kanker, maar deze resultaten zijn niet zomaar te vertalen naar de mens. Van der Louw vertelde dat het sporadische onderzoek bij mensen tot nu toe wisselende resultaten oplevert, waarschijnlijk ook omdat niet iedere tumor hetzelfde is. Wel zijn er volgens haar aanwijzingen dat een ketogeen dieet gepaard kan gaan met minder bijwerkingen van chemotherapie, minder gebruik van steroïden en minder vermoeidheid. Maar een hele strenge koolhydraatbeperking lijkt daarbij niet nodig. Van der Louw: ‘Een matige koolhydraatbeperking kan al leiden tot een lichte ketose en metabole switch. Dat lijkt een veilige en haalbare optie voor patiënten met kanker die om een ketogeen dieet vragen. Maar het optimaliseren van de voedingstoestand is altijd een eerste vereiste.’