Liesbeth van Rossum: ‘Obesitasmedicijnen zijn géén vervanging van gezonde leefstijl’

Professor Liesbeth van Rossum is internist en hoogleraar in het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Ze doet onderzoek naar goede diagnostiek en behandeling van mensen met obesitas. De nieuwe medicijnen in de behandeling van obesitas gaan níet de plaats innemen van leefstijlbegeleiding en dieetadvies, aldus Van Rossum.

Stelling: nu die pillen er zijn, gaat niemand meer zijn leefstijl veranderen

‘Niet waar. Zoals veel diëtisten weten, ben ik een fervent voorstander van gezonde leefstijl. Voor iedereen, ongeacht gewicht overigens. Ik zie gewichtverlagende medicijnen zeker niet als wondermiddelen en iemand met obesitas moet dan ook aan bepaalde criteria voldoen voordat hij/zij in aanmerking komt. Medicatie kan wel een effectieve aanvullende therapie zijn, als gezonde leefstijlaanpassingen onvoldoende effect blijken te hebben. Zowel in de vigerende richtlijn als in de voorwaarden voor de nieuwe obesitasmedicatie staat ook dat leefstijlverandering noodzakelijk is. Het een vult het ander aan.’

Wat kan er met leefstijl worden bereikt?

‘In het Erasmus MC draaien we een GLI-plus traject voor mensen met leefstijl-geïnduceerde obesitas. Bij dat traject is een diëtist betrokken, een psycholoog – voor cognitieve gedragstherapie – en een fysiotherapeut. Gemiddeld lukt het mensen in dit traject om hun BMI iets te verlagen. Daar zitten uitschieters tussen: mensen die heel veel afvallen, maar ook komt het voor dat mensen vrijwel niets afvallen. Zelfs bij die laatste groep is de GLI niet voor niets geweest, want vaak verbetert toch nog hun lichaamssamenstelling. Gemiddeld zagen we een bijna 10 procent afname van vetmassa met behoud van spiermassa. Ook verbeteren allerlei cardiometabole, immunologische en mentale parameters. Daarom vind ik het terecht dat al jaren in de landelijke richtlijn voor overgewicht en obesitas leefstijl benoemd staat als eerste stap. Ik ben kritisch op de geluiden van sommige bariatrisch chirurgen, die deze leefstijlstap bij elke patiënt geheel willen overslaan.

Stel: je BMI gaat van 40 naar 38, dan ben je nog niet klaar…

‘Precies, we moeten wel reëel zijn. Met een BMI van 38 houdt een patiënt nog steeds verhoogde risico’s op de ruim 200 ziekten die met obesitas gerelateerd zijn. Denk aan diabetes, hart- en vaatziekten, 13 vormen van kanker, depressie, gewrichtsklachten, ernstig beloop van infecties, infertiliteit, et cetera. Nu wordt té vaak gewacht totdat de patiënt een van deze bijkomende ziekten ontwikkelt. Pas dan start men er dure behandelingen. Op deze manier wordt er veel leed geleden, en hoge kosten gemaakt. Dat is geen goede zorg. Dat de landelijke obesitas richtlijn te vaak niet gevolgd wordt, vloeit ook deels voort uit het feit dat bepaalde behandelingen, zoals GLI-plus en farmacotherapie niet of nog niet vergoed worden of werden. Het is belangrijk om obesitas serieus te nemen en dat ook serieus aan te pakken. En elke patiënt die langdurig op een gezond gewicht komt door middel van een gezonde leefstijl, is er weer een! Maar mocht iemand onvoldoende effect hebben, dan kan volgens de richtlijn aanvullende therapie starten, en dat is waar onder andere deze medicijnen een plek hebben. Dus ze zijn géén vervanger van gezonde leefstijlaanpassingen.’

Zijn deze medicijnen veilig?

‘De meeste obesitasmiddelen zijn al veel langer op de markt voor andere indicaties. Die veiligheidsprofielen zien er goed uit. De meeste bijwerkingen zien we in de eerste weken, en dat is ook de proeffase waarin we kijken of de medicatie aanslaat. Werkt het niet of heeft iemand teveel last van bijwerkingen, dan kun je direct stoppen. Een deel van deze groep mensen die voor medicatie in aanmerking komt, kwam voorheen op de operatietafel van de bariatrisch chirurg terecht, en nu kan een deel van hen wellicht geholpen worden met leefstijl, aangevuld met medicatie.’

Het is dus een extra tool in de behandeling?

‘Ja, dat klopt. Obesitas is een complex probleem, met vele oorzaken. Ik zie op mijn spreekkamer veel tranen en verdriet. Natuurlijk is ongezonde leefstijl een van de hoofdoorzaken, maar ook daar zit soms weer stress of sociale problematiek achter waar iets aan moet gebeuren. Er zijn echter ook mensen met obesitas die elke dag veel bewegen, gezond eten en goed slapen. Daar zitten dan weer andere oorzaken onder, zoals bijvoorbeeld een hormonale ziekte of medicatiegebruik met een gewichtsverhogende bijwerking. Ook deze mensen worden dag in, dag uit minachtend aangekeken. Alsof ze de hele dag chips etend op de bank liggen! Obesitas is complex. Er zijn tal van oorzaken die kunnen hebben bijgedragen aan de gewichtstoename en – belangrijk – er zijn tal van mechanismen die gewichtsafname kunnen belemmeren. Die laatste staan soms los van de oorzaak hoe iemand obesitas ontwikkelde. Het is oneerlijk als we deze mensen de medicatie ontzeggen, omdat we vinden dat het wel alleen met leefstijl of een dieet zou moeten kunnen.’

En wat is dan de rol van preventie?

‘Naast de behandeling van obesitas, dus “individuele ofwel zorg-gerelateerde preventie”, zijn er aan de voorkant ook urgente overheidsmaatregelen nodig om te zorgen dat niet nóg meer mensen obesitas gaan ontwikkelen. Dat is de zogenoemde “collectieve preventie”. We dweilen nu met de kraan open en die kraan moet dicht. Maar dat neemt niet weg dat we ook de mensen die helaas al obesitas ontwikkeld hebben, moeten helpen. Er is meer nascholing en kennis nodig over alle oorzaken en behandelvormen. Vanuit die kennis kunnen we deze mensen dan, zonder vooroordelen en discriminatie, de juiste zorg verlenen volgens de richtlijnen. Dat hebben ze nodig.’