‘In de nieuwe Richtlijnen goede voeding kijken we niet meer naar tekorten’

Prof.dr.ir Daan Kromhout is voorzitter van de Gezondheidsraadcommissie die de nieuwe Richtlijnen goede voeding heeft opgesteld. Hij beantwoordt onze prangende vragen.

Waarom focussen de Richtlijnen goede voeding 2015 op voedingsmiddelen en niet meer op voedingsstoffen?

‘In het verleden was het belangrijk om tekorten aan voedingsstoffen te voorkomen. Tegenwoordig is het veel belangrijker om chronische ziekten als hart- en vaatziekten, kanker en diabetes type 2 te helpen voorkomen met een gezonde voeding. De afgelopen jaren is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de relatie tussen voedingsmiddelen en chronische ziekten. Bovendien staan richtlijnen over voedingsmiddelen dichter bij de consument. Voedingsstoffen moeten in de praktijk altijd nog vertaald worden naar voedingsmiddelen.’

Is een goede voorziening met voedingsstoffen niet meer belangrijk?  

‘Het moet zeker nog wel gecontroleerd worden. Het Voedingscentrum en het RIVM zijn de richtlijnen daarom momenteel aan het doorrekenen wat betreft voorziening met voedingsstoffen. Wat vroeger het begin was van het geheel, is nu dus het sluitstuk.’

Wat vindt u zelf de meest verrassende nieuwe richtlijn?

‘De aanbeveling voor noten lag in de lijn van verwachting omdat er in de literatuur al veel over te doen was. Maar van thee had ik vooraf niet gedacht dat de evidence al zo hard was.’

Waarom is de aanbeveling voor groenten en fruit niet verder verhoogd?

‘De 400 gram voor groenten en fruit in totaal is afkomstig van randomized controlled trials, waarin vanaf die hoeveelheid een bloeddrukverlagend effect is gevonden. In cohortonderzoeken wordt een risicoverlaging gevonden bij consumptie vanaf 200 gram groenten en 200 gram fruit. Er is weinig onderzoek met hogere innames gedaan. Misschien is meer groenten en fruit nog beter, maar een stevig effect kan al bereikt worden met 400 gram. En de gemiddelde inname in Nederland is momenteel fors lager, dus hier is nog veel gezondheidswinst te behalen.’

Waarom is de zuivelaanbeveling niet concreter dan enkele porties per dag?

‘We hebben alleen kwantitatieve richtlijnen opgesteld als het bewijs overtuigend is en er genoeg onderzoek is om een hoeveelheid op te baseren. Dat is voor zuivel niet het geval. Er is alleen cohortonderzoek beschikbaar, waarin een verlaging van het risico op darmkanker is gevonden bij 400 gram zuivel per dag. Door gebrek aan randomized controlled trials is het bewijs niet meer dan aannemelijk. Er is ook geen specifieke informatie beschikbaar over het verschil in effect tussen volle en magere zuivel. Wel is er aannemelijk bewijs dat 1 glas melk per dag de kans op darmkanker met 10% verkleint. En dagelijks een half schaaltje yoghurt verlaagt het risico op diabetes met 15%.’

Klopt het dat bruin brood ook meetelt als volkoren graanproduct?

‘Ja, er is geen duidelijke definitie van volkoren. Vooral studies uit de Verenigde Staten tellen producten al mee bij volkoren als er minimaal 25% volkoren in zit. Bruinbrood voldoet ook aan die definitie omdat het meel voor de helft volkoren is. De richtlijnen zijn gebaseerd op de resultaten van onderzoek en daarmee ook op de grenzen die in onderzoek zijn gebruikt. Dat is de makke van deze methode.’

Waarom is er geen richtlijn voor aardappelen?

‘Er is nog maar weinig onderzoek naar gezondheidseffecten van aardappelen uitgevoerd, dus daar hebben we geen richtlijn voor kunnen opstellen.’

Is volkoren pasta nu gezonder dan aardappelen?

‘Die conclusie is te ruig. Aardappelen zijn immers wel een goede bron van vezels, vitamine C en kalium. Ik formuleer het liever zo: als je pasta eet, kies dan voor volkoren pasta.’

Waarom is de visaanbeveling verlaagd?

‘Uit onderzoek blijkt dat het risicoverlagende effect al optreedt vanaf 1 keer vette vis per week: dat verkleint de kans een dodelijk hartinfarct met 15%.’

Halen we de aanbeveling van visvetzuren daarmee wel?

‘Hier zit inderdaad een discrepantie tussen de aanbeveling van een voedingsmiddel en de aanbevolen hoeveelheid van de voedingsstof. De aanbevolen hoeveelheid van 450 mg visvetzuren uit de vorige Richtlijnen goede voeding is niet heilig. Met 1 keer vette vis per week krijgen we gemiddeld 150-200 mg visvetzuren per dag binnen en mogelijk is dat al voldoende. Volgend jaar komt EFSA met een nieuwe aanbeveling voor visvetzuren en ik verwacht dat die in die orde van grootte ligt.’ 

Moeten we nog steeds streven naar maximaal 10 energie% verzadigd vet?

‘Daar doen de Richtlijnen goede voeding geen uitspraak over. Wel maken we ons tegenwoordig minder druk over verzadigd vet, omdat het gehalte daarvan in de voeding al flink is gedaald de laatste jaren, van zo’n 18 energie% naar de huidige 12 à 13 energie%. EFSA is ook hier bezig met een nieuwe aanbeveling en ik denk dat die eveneens uitkomen op maximaal 10 energie%. Dat is een mooi getal, maar niet super onderbouwd. Het gaat erom waarmee je verzadigd vet vervangt. Als je het vervangt door koolhydraten, schiet je er niets mee op. In de richtlijnen focussen we daarom liever op het vervangen van verzadigd vet door onverzadigd vet, waarbij het niet uitmaakt of het gaat om enkelvoudig of meervoudig onverzadigd vet.’

Hoeven we nog maar 3 volkoren boterhammen per dag?

‘We adviseren ten minste 90 gram volkoren producten, maar meer is beter. Dat geldt voor alle positieve adviezen uit de Richtlijnen goede voeding. Er is geen maximum voor volkoren graanproducten, groenten, fruit en thee.’

Geldt dat ook voor noten?

‘Ja, het advies van tenminste 15 gram per dag is gebaseerd op cohortonderzoek. Vanaf die hoeveelheid daalt het risico op coronaire hartziekten met 20%. In randomized controlled trials is een hogere inname van 35 gram noten per dag gebruikt en daarmee is een verlaging van het LDL-cholesterolgehalte gevonden. En in de PREDIMED-RCT is een gunstig effect gevonden met 30 gram noten per dag. Al was deze studie wel bij een specifieke groep van hartpatiënten.’

Wat vindt u een belangrijke boodschap voor diëtisten?

‘Het Voedingscentrum heeft berekend dat de nieuwe richtlijnen samen 1100-1500 kcal leveren. Dat betekent dat de richtlijnen gerealiseerd kunnen worden met een voeding die relatief laag is in calorieën. Goed om te weten voor mensen die willen afvallen.’