Congresverslag: multidisciplinaire aanpak obesitas

Obesitas vraagt om een intensieve multidisciplinaire aanpak. Tijdens het Nationaal Obesitas Congres, dat op 8 maart in Amersfoort gehouden werd, kwam een diverse groep van betrokkenen bij obesitaszorg samen. Het programma belichtte verschillende behandelstrategieën. 

Behandeling is maatwerk 

Een ongezonde leefstijl wordt vaak gezien als enige oorzaak van overgewicht of obesitas. Leefstijl speelt volgens prof. dr. Liesbeth van Rossum (internist-endocrinoloog, hoogleraar Obesitas en Stress aan Erasmus MC en voorzitter Partnerschap Overgewicht Nederland) vaak een belangrijke rol maar is zeker niet de enige oorzaak. ‘Sociaaleconomische of psychische problemen, medicijngebruik zoals medicijnen met gewichtsverhogende werking, hormonale oorzaken en soms medische ziekten zijn allemaal belangrijke oorzaken die bijdragen aan obesitas of obesitas in stand houden. Daarom zijn maatwerk en een betere verbinding tussen het bestaande aanbod van zorg of hulp binnen zowel het medisch en paramedisch domein als het sociale domein nodig.’ In de nieuwe richtlijn overgewicht en obesitas, die in juli 2023 is verschenen, worden handvatten gegeven voor dit maatwerk. Van Rossum: ‘De richtlijn bestaat uit verschillende stappen voor een optimale behandeling van volwassenen met overgewicht en obesitas. Stap 1 is het vragen van toestemming om over gewicht te praten. In de richtlijn staan nieuwe inzichten, zoals het bepalen van het gewichtsgerelateerde gezondheidsrisico, ook wel afgekort als GGR. Die GGR is leidend en stap 2 in het behandelplan. Er wordt gekeken naar vetmassa en specifiek naar buikvet. Buikvet is namelijk een orgaan waarvan ontstekingsstoffen door het hele lichaam kunnen gaan. Dit maakt dat obesitas niet alleen zelf een ziekte is, maar ook een poortziekte die meer dan 200 andere chronische ziekten veroorzaakt of verergert.’ Maatwerk in de behandeling wordt ook gegeven door patiënten of cliënten voorafgaand aan het consult de digitale vragenlijst op checkoorzakenovergewicht.nl in te laten vullen. ‘Er wordt onder andere gevraagd naar medische aandoeningen en medicatie die het gewicht kunnen verhogen, leefstijlfactoren als voeding, beweging en stress, maar ook naar sociale factoren als geldproblemen en eenzaamheid, psychische factoren als trauma of binge eating disorder’, aldus Van Rossum. ‘Als professional kun je zo gericht samen met mensen met overgewicht een behandelplan op maat maken en de behandeling opstarten, monitoren en evalueren.’ 

Bewegen als medicijn 

Dr. Thijs Eijsvogels is inspanningsfysioloog en universitair hoofddocent aan het Radboudumc in Nijmegen. Hij vertelde dat het al nadelig voor je gezondheid is als je langer dan 30 minuten aaneengesloten zit. ‘En mensen die meer dan 9,5 uur per dag zitten, hebben een grotere kans op overlijden, vooral aan hart- en vaatziekten. Daar komt bij dat hartpatiënten gemiddeld een uur langer zitten per dag dan de rest van de bevolking. Bij deze groep is dus veel winst te behalen. We wilden “van zit naar fit in de praktijk” en hebben 212 hartpatiënten uit 2 ziekenhuizen uitgenodigd deel te nemen aan een normaal hartrevalidatieprogramma of een hartrevalidatieprogramma gecombineerd met “SIT LESS”. Bij deze interventiegroep werd dus specifiek aandacht besteed aan minder zitten. Deze patiënten werden voorgelicht over de risico’s van te veel zitten en stelden samen met de revalidatieverpleegkundige concrete doelen om minder te zitten. Ook kregen ze een slimme bewegingsmeter mee naar huis die gekoppeld was aan hun smartphone. Die bewegingsmeter gaf inzicht, maar trilde ook als de patiënt een half uur gezeten had.’ Eijsvogels vertelt dat dit alles bij de interventiegroep resulteerde in een forsere reductie van de zittijd, waardoor de totale zittijd onder de 9,5 uur uit kwam. ‘Na 3 maanden bleek wel dat minder zitten toch lastig vol te houden was. Daarom hebben we 2 jaar later gekeken of we de deelnemers een korte beweegbooster konden geven. Dat lukte. En binnen 3 weken was er weer effect op het zitgedrag via een interventie op afstand.’ Eijsvogels liet ook zien dat de vaak geadviseerde 10.000 stappen per dag niet heilig zijn. Iemand in beweging krijgen en houden is al effectief. ‘Een meta-analyse van aantal stappen en gezondheidsuitkomsten laat zien dat het risico op vroegtijdig overlijden al met 8 procent daalt als iemand van 2.000 stappen per dag naar 2.500 stappen gaat. Die 500-700 extra stappen geven al een enorme risicoreductie op hart- en vaatziekten, ongeacht het startniveau.’ 

Dit doet overgewicht met je 

Verrassend tijdens het congres was de opkomst van een leefstijlcoach in een dikmaak-kostuum. In het pak vertrok ze van huis om vervolgens de hele congresdag in het pak rond te lopen. Ze deelde haar bevindingen met het aanwezige publiek en begon praktisch door te melden dat ze het warm had, haar schoenen niet dicht kon maken, een trapje oplopen al zwaar was en ze het liefst even wilde zitten. De aangedragen stoel bleek echter te smal voor haar en dus bleef ze staan. Maar naast die praktische zaken die opvielen deed haar andere uiterlijk meer met haar. Ze vertelde dat ze normaal gesproken graag contact legt met mensen, maar nu minder makkelijk mensen aankeek. Ze durfde bij binnenkomst geen koek te nemen; bang dat anderen er wat van zouden vinden. In de drukke congreshal was het lastiger tussen mensen door te bewegen en toen ze anderen achter zich hoorde lachen was ze bang dat het om haar zou gaan, terwijl die congresdeelnemers wellicht een heel ander gespreksonderwerp hadden. Overgewicht hebben doet op allerlei vlakken iets met je, zo was haar boodschap.
Deze leefstijlcoach kon aan het eind van de dag het pak uittrekken. Voor mensen met overgewicht is het veranderen van de leefstijl moeilijk door bijvoorbeeld stress, psychische problemen, impulsiviteit, ingesleten gewoonten en disfunctionele gedachten. Prof. dr. Anita Jansen (hoogleraar Experimentele Klinische Psychologie van de sectie Eetstoornissen en Obesitas aan Universiteit Maastricht) gaf aan dat het minder makkelijk is gezond te eten als je ook psychische problemen hebt. Jansen: ‘Gemiddeld heeft 1 op de 4 mensen eens in zijn of haar leven een psychische aandoening. Bij overgewicht is dit aantal verdubbeld. Probeer de saboterende psychologische processen aan te pakken en werk met patiënten bijvoorbeeld aan omgaan met verleidingen en een negatief zelfbeeld. Mensen die positief en blij in het leven staan, kunnen makkelijker hun leefstijl veranderen.’