‘Niet aankomen tijdens de ramadan kan al een mooie doelstelling zijn’

In juli is het voor moslims weer zover: de ramadan. Docent Hogeschool van Arnhem & Nijmegen  (HAN ), opleiding Voeding en Diëtetiek, Diëtist Fatma Alakay is één van de sprekers tijdens een studiedag over ramadan in de zorg. Ze is specialist op het gebied van interculturele communicatie en gezondheidsvaardigheden en zelf moslim.

Wat voor gevolgen heeft het vasten voor het lichaam?

‘De ramadan is een moment van zuivering van het lichaam. Je geeft het maag-darmkanaal gedurende 27 dagen een periode van rust. Voor gezonde mensen is het even omschakelen, maar na zo’n dag of 4 is het lichaam gewend aan de andere eet- en drinkgewoonten. Het is heel anders dan sapvasten, want men eet en drinkt na zonsondergang  én voor zonsopgang. Als iemand het goed doet, dan zal iemand ook afvallen en kan het vasten zelfs zorgen voor het verlagen van de bloeddruk. Als mensen niet goed vasten, dus veel eten zoals veel vet en suiker, dan zal men aankomen in de vastentijd. Het is ook best moeilijk om matig te zijn. De vastentijd is namelijk ook een belangrijk sociaal gebeuren. Mensen worden vaak uitgenodigd door vrienden en familie om gezamenlijk te eten. Iemand wil als gast de gastheer en –vrouw niet beledigen en eet dan snel veel meer dan zijn of haar lichaam nodig heeft.’

Is uitdroging een risico?

‘Dat zou je wel denken, maar het valt in de praktijk mee. De ramadan start dit jaar in juli en vaak is dat een warme maand. Bovendien is de tijd tussen zonsopgang en zonsondergang best lang. Het is daarom van groot belang om tijdens de iftar (maaltijd ‘savonds, red.) en de suhoor (maaltijd ’s ochtends, red.) extra goed te letten op de vochtinname. Van belang is dat ze geen koffie of thee gaan drinken maar juist met water , soep  of sap als vocht aan vullen. Daarom adviseer ik: begin de ontvasting na zonsondergang met water en soep. En neem 2 glazen water tijdens het suhoor. Om goed bij te kunnen houden hoeveel je drinkt:  vul een fles water en probeer deze ook leeg te drinken  tussen iftar en suhoor.’

Wie zijn vrijgesteld van vasten?

‘Mensen die chronisch ziek zijn, bijvoorbeeld mensen met diabetes, maar ook mensen die tijdelijk ziek zijn, zijn vrij gesteld van vasten. Net als vrouwen die  zwanger zijn of borstvoeding geven, maar ook in geval van ouderdom of onvermogen. Zo hoeven bijvoorbeeld dementeren niet te vasten. Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven en ook de tijdelijk zieken kunnen de vastendagen die ze hebben gemist op een ander tijdstip inhalen.’

Draait het bij de ramadan alleen om vasten?

‘Nee, vasten doe je niet alleen met je mond. Het gaat ook om vasten met je ogen en oren. Dat betekent dat je oplet waar je naar kijkt, wat je zegt en waar je naar luistert. Het is het reinigen van lichaam en geest om zodoende in balans te komen. Het bezoek aan de moskee is ook een belangrijk onderdeel van elke vastendag.’

Hoe belangrijk is kennis van de islam voor  diëtisten?

‘Het is niet nodig om bijvoorbeeld de 5 zuilen van de koran te kennen, maar een zekere kennis over de regels en gebruiken is wel essentieel om goed te kunnen adviseren. Sommigen maken zich zorgen als ze door ziekte niet kunnen vasten. Uit religieus oogpunt is vasten namelijk heel belangrijk. Chronisch zieken hebbenal snel het gevoel dat ze vanuit hun innerlijk gezien niet meer volledig bezig zijn. Er is wel een compensatieregeling voor chronisch zieken, die stamt uit de koran. Vroeger doneerden de mensen die niet konden vasten tarwe aan de armen. Nu kunnen mensen ook een maaltijd doneren of een bedrag voor een maaltijd. Maar als mensen geen geld hebben zouden ze zich toch verplicht kunnen voelen te gaan vasten Het is belangrijk om kennis te hebben van dit soort zaken. Ik merk bijvoorbeeld ook als ik ziek ben tijdens vasten en dus niet kan vasten, ik in de vastenmaand het gevoel krijg dat ik er niet meer echt bij hoor. Chronisch zieken kennen dit gevoel ook. Als je als hulpverlener weet dat deze zaken kunnen spelen, kun je cliënten uitnodigen om hierover te spreken. Door het stellen van open vragen. Stel daarbij de persoon centraal, ga in overleg en laat je oprechte nieuwsgierigheid zien.’

Wat raad je diëtisten aan om in hun praktijk te doen voor mensen die willen vasten?

‘Probeer bij cliënten in de maand voor de ramadan deze periode ter sprake te brengen. Vraag bijvoorbeeld of mensen tijdens de ramadan in Nederland zijn of in hun eigen land. En vraag hoe ze gaan vasten. Als ze naar Turkije gaan, dan is het vaak extra warm. Bespreek dan bijvoorbeeld de hoeveelheid vocht. Denk daarbij ook aan zoutverlies in warme landen. Men zou dan iets moeten drinken dat ook mineralen aanvult. Adviseer bijvoorbeeld ayran, een zoute yoghurtdrank, die veel wordt gedronken in Turkije. Zijn er mensen die een energiebeperkt dieet volgen, dan kun je de eetgewoonten nog eens doornemen. Sporten is voor veel mensen tijdens de ramadan ook moeilijk te realiseren. Niet aankomen tijdens de ramadan kan dan al een hele mooie doelstelling zijn. Leg verder op tijd materialen neer over de ramadan. Zit je in de ketenzorg? Bespreek dan met de andere disciplines hoe je elkaar kunt aanvullen in de zorg voor de patiënt die wil vasten.’

Heb je nog een leuke tip voor onze lezers?

‘Realiseer je dat moeilijke zaken altijd met een imam te bespreken zijn. Je kunt een chronisch zieke bijvoorbeeld adviseren een imam te vragen om het onderwerp chronisch ziek zijn en vasten tijdens een dienst ter sprake te brengen. En wist je ook dat je als hulpverlener welkom bent in de moskee? Je kunt bijvoorbeeld aanschuiven tijdens een iftar maaltijd. Je kunt dan mee-eten en meebeleven wat er gebeurt tijdens deze maaltijd en met bestuurders van de moskee en andere bezoekers in gesprek gaan en je vragen stellen. Dat kan vaak heel verhelderend zijn en je krijgt als hulpverlener meer inzicht en begrip voor de ramadan.’

Op 10 mei wordt de studiedag “Ramadan in de zorg” georganiseerd. Je kunt je hier aanmelden.

Via de website van het NIGZ kun je foldermateriaal over de ramadan en informatie voor hulpverleners downloaden.