Prof. Koen Joosten: ‘Ernstig zieke kinderen moeten anders worden gevoed’

Geef ernstig zieke kinderen op de intensive care (IC) zo min mogelijk bijvoeding gedurende de eerste fase van hun opname. Wat zouten, vitamines en suiker volstaan. Ze geven het zieke kinderlijf de gelegenheid zich te herstellen van de eerste acute fase van een ernstige ziekte. Dat is één van de stellingen van kinderarts-intensivist prof. Koen Joosten die op 10 september is beëdigd tot hoogleraar “Voeding en metabolisme van het zieke kind” in het Erasmus MC Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam.

Jarenlang onderzoek

De bovengenoemde bevinding over de voeding van kinderen op de IC maakt deel uit van jarenlang onderzoek naar de optimale voeding om te herstellen. Kinderen op de IC kunnen van alles mankeren, maar ze hebben met elkaar gemeen dat hun aandoening zó ernstig is, dat hun lijf gedurende korte of langere tijd moet worden ondersteund door uiteenlopende medicijnen en apparatuur. ‘Het gaat bijvoorbeeld om baby’s die moeten worden geopereerd aan een gat in het middenrif of aan het hart, maar ook om pubers die op de fiets door een auto zijn aangereden’, schetst Joosten in zijn oratie. ‘Ik ben al sinds de jaren 90 bezig met onderzoek hoe voeding bijdraagt aan het herstel van deze kinderen.’

Acute ziekte

Patiënten moeten goed gevoed worden, maar er is een delicaat kantelpunt tussen het moment dat het lichaam de acute stress van ziekte of trauma bevecht, en het moment dat het lichaam gaat werken aan herstel, licht hij toe. ‘Met de resultaten van een grote studie, de PEPaNIC-studie genoemd, zijn verschillende puzzelstukjes op hun plaats gevallen.’ Jonge patiënten die op de IC belanden, kregen tot voor kort gedurende de acute fase via het infuus veel bijvoeding met eiwitten, vetten en koolhydraten, legt Joosten uit. De aanname was dat het genezingsproces veel energie kost en dat dus veel voeding nodig is. ‘Maar uit ons onderzoek blijkt dat jonge patiënten juist baat hebben bij minimale bijvoeding.’

Vasten

Joosten en zijn team kwamen op het idee van deze studie nadat uit Belgisch onderzoek onder 5.000 volwassen IC-patiënten was gebleken dat bijvoeding met eiwitten, vetten en koolhydraten via het infuus helemaal niet goed was voor het herstel. ‘Ongeveer tegelijkertijd deed onze kinderarts-intensivist Verbruggen onderzoek bij ernstig zieke pubers in de VS. Hij ontdekte dat de verbranding van eiwitten leidt tot veranderingen in de stofwisseling die niet goed zijn voor het herstel.’ Tel daarbij op dat prof. Jan Hoeijmakers, dé professor op het gebied van DNA-herstel in de cellen, 20 jaar geleden vaststelde dat vasten heel gunstig is voor de stofwisseling. Een hypothese was geboren: misschien is al die bijvoeding via het infuus helemaal niet goed voor het ernstig zieke kind. ‘We zijn het gaan onderzoeken en hebben de effecten van minimale bijvoeding nu voor het eerst ook op lange termijn kunnen bestuderen’, zegt Joosten.

Voedingsbeleid aanpassen

Minimale bijvoeding in de acute fase van ziekte blijkt zowel op korte als lange termijn een positief effect te hebben. ‘Kinderen liggen 3 dagen korter in het ziekenhuis en de kans op het krijgen van een infectie halveert bijna. In de jaren na de ziekenhuisopname zien we bij voormalige IC-patiënten minder aandachts- en gedragsproblemen en minder risico op emotionele problemen zoals angst en neerslachtige gevoelens.’ De studie heeft volgens Joosten een wereldwijde discussie op gang gebracht: ‘Ernstig zieke kinderen moeten anders worden gevoed.’ Op de intensive care van het Erasmus MC Sophia Kinderziekenhuis is het voedingsbeleid inmiddels volledig aangepast en geven artsen en IC-verpleegkundigen in de eerste fase van ziekte zo min mogelijk bijvoeding.

Voeding voor gezonde kinderen

Maar Joosten beperkt zijn interesse niet tot het zieke kind. Ook de voeding van het -vooralsnog- gezonde kind gaat hem aan het hart. ‘De helft van de Nederlandse volwassen heeft overgewicht en bij kinderen is dat 1 op de 7. Veel mensen weten niet eens meer wat gezonde voeding is! Gezonde kinderen krijgen te veel eiwitten, suikers, vetten en zout binnen en te weinig groente, fruit, vitamines en vezels.’ Ofschoon hij de laatste tijd een kentering ziet, worden kinderen én hun ouders – alleen al onderweg naar school- blootgesteld aan talloze verleidingen. ‘Kebabkarren voor de deur van scholen, schappen vol snoep in de supermarkt en fastfoodrestaurants op bijna elke straathoek. Er zijn wettelijke regels gekomen voor de snoepmarketing bij kinderen. Maar het is nog lang niet goed. Gezonde voeding is nog altijd duurder dan ongezond eten. En de coronacrisis heeft het alleen maar erger gemaakt. Kinderen mochten niet naar school, kwamen nauwelijks buiten, zaten alleen maar op hun telefoon en tablet. Aan volwassenen wordt aanbevolen minimaal een half uur per dag te bewegen, voor kinderen vanaf 4 jaar is dit 1 uur per dag. Maar hoeveel beweging kinderen van 0-4 jaar minstens nodig hebben, weten we niet eens. Is niet onderzocht!’

Screening in JGZ

Joosten ontwikkelt in het kader van het Nationaal Preventie-akkoord een screeningsinstrument voor de jeugdgezondheidszorg voor kinderen in de leeftijd van 0-4 jaar, om inzicht te krijgen in factoren die een ongezond voedings- en leefstijlgedrag van jonge kinderen bepalen. Jeugdartsen kunnen dan gerichte adviezen gaan geven ter verbetering van voedings- en leefstijlgedrag. Ook werkt hij sinds jaren samen met telers uit de tuinbouwsector in het Westland om dezelfde boodschap uit te dragen. Hij organiseerde met hen groentecongressen en werkte aan kindvriendelijke recepten met heel veel groenten. Hij maakt zich hard om voeding en leefstijl als belangrijke pijler in het onderwijs van de studie geneeskunde te krijgen. ‘Een goede arts besteedt tijdens ieder medisch consult in de spreekkamer aandacht aan het voedings- en leefstijlpatroon van het kind. Idealiter gaat de patiënt de spreekkamer uit zonder een recept voor pillen, maar met een recept voor een gezond gerecht.’

Bron: Erasmus MC