Periodiek vasten: wat is de evidence?

Veel humane studies zijn er nog niet naar gedaan, maar periodiek vasten lijkt dezelfde gunstige effecten op het gewicht te hebben als een caloriebeperkt dieet. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat het vasten op zichzelf metabole voordelen biedt bovenop de calorierestrictie. Dat vertelde dr. Kirsten Berk, diëtist en onderzoeker aan Erasmus MC in Rotterdam, tijdens de DCN Academy op 18 september in Veenendaal.

Verschillende vormen

Periodiek vasten is populair. Berk: ‘Wie googelt op “intermittent fasting” vindt 6 miljoen hits.’ Bij periodiek vasten worden één of meer dagen vasten of minder eten afgewisseld met normale dagen. Berk vertelde dat er meerdere vormen van periodiek vasten bestaan: ‘Bij “alternate-day fasting” wordt een dag met circa 25 procent van de energiebehoefte eten afgewisseld met een dag alles eten. En bij “5-2 intermittent fasting” wordt 2 dagen per week gevast en 5 dagen per week niet. Er is ook nog het “fasting mimicking diet”, waarbij 5 dagen achter elkaar wordt gevast gedurende een aantal keer per jaar.’

Metabole switch

Tijdens haar presentatie liet Berk zien dat vasten in theorie gepaard gaat met gunstige effecten in het lichaam, zoals lagere gehaltes aan glucose, triglyceriden en ontstekingsfactoren, een lagere bloeddruk en een hogere insulinegevoeligheid. Berk: ‘Tijdens vasten vindt er een metabole switch in het lichaam plaats naar lipolyse en oxidatie van vetzuren. Het lichaam verschuift van groei en reproductie naar onderhoud, recycling en reparatie om de bescherming en het voortbestaan van de cellen te verbeteren.’ Evolutionair gezien is dit volgens Berk een logisch mechanisme: ‘Er was vroeger niet altijd genoeg te eten en in tijden van schaarste hielp deze verschuiving om te overleven. Maar tegenwoordig kennen we geen periodes van schaarste meer, dus wordt het mechanisme minder in werking gesteld.’

Langer gezond leven?

Periodiek vasten wordt niet alleen gedaan voor gewichtsverlies, maar vooral voor langer gezond leven. Wat is daar de evidence voor? Om die vraag te beantwoorden, is Berk de wetenschappelijke literatuur ingedoken. Ze heeft vooral veel dierstudies gevonden en die laten inderdaad gunstige effecten zien op levensduur en ziekten als diabetes type 2, hart- en vaatziekten, kanker, alzheimer en parkinson. Maar bij mensen zijn slechts enkele kleine, kortdurende en niet gecontroleerde studies uitgevoerd. Het is volgens Berk dus nog te vroeg om periodiek vasten aan te bevelen.

Periodiek vasten vergeleken met energiebeperking

Positieve uitzondering volgens Berk is een recent gepubliceerde studie, waarin “alternate-day fasting” is vergeleken met een energiebeperkt dieet bij 88 gezonde vrouwen met overgewicht. In deze gecontroleerde studie kregen de deelnemers gedurende 8 weken alle voeding verstrekt en bevatten de voedingen dezelfde verhouding tussen de macronutriënten. Er waren 4 groepen: om de dag vasten met een totale inname van 70 procent van de energiebehoefte, om de dag vasten met 100 procent van de energiebehoefte (door te “overeten” op de niet-vastendagen), een energiebeperkt dieet met 70 procent van de energiebehoefte en een controlegroep die 100 procent van de energiebehoefte binnenkreeg. Het beste werkte het om de dag vasten met in totaal 70 procent van de energiebehoefte. Het verlies aan gewicht en vetmassa was hierbij hoger dan bij het caloriebeperkte dieet en ook het lipidenprofiel verbeterde. Berk verklaart dit metabole voordeel: ‘De ketose leidde tot minder honger en daardoor gingen de deelnemers spontaan minder eten tijdens de eetdagen. Ze aten 2-9 procent minder dan voorgeschreven.’ Periodiek vasten zonder caloriebeperking heeft volgens Berk geen voordeel: ‘Het om de dag vasten met 100 procent van de energiebehoefte ging weliswaar gepaard met meer gewichtsverlies dan in de controlegroep, maar het lipidenprofiel verbeterde niet en het nuchter insulinegehalte steeg juist.’

Begeleiding door diëtist nodig

Periodiek vasten heeft in de praktijk volgens Berk voor- en nadelen. Ze denkt dat periodiek vasten voor mensen gemakkelijker te volgen is dan calorische restrictie: ‘Bij periodiek vasten is er alleen een restrictie in de tijd waarin gegeten mag worden en geen restricties in producten. Bovendien zijn er ook dagen waarop mensen normaal mogen eten.’ Dat laatste is tevens een van de nadelen. Berk: ‘Je kunt je afvragen of het nog wel gunstig is als er op de eetdagen ongezond wordt gegeten.’ Berk benadrukt daarom dat begeleiding door een diëtist heel belangrijk is. Berk: ‘Als je maar op bepaalde momenten mag eten, is het heel belangrijk dat de kwaliteit van de voeding dan goed is, zodat iemand wel alle benodigde voedingsstoffen binnenkrijgt.’