‘Obesitas is een armoedeziekte geworden’

In toenemende mate is obesitas een armoedeziekte geworden. Een ziekte die samenhangt met omstandigheden, die het lastig maken om gezond te leven. Gezonde voeding is daardoor voor veel mensen een onhaalbaar doel. Dat stelde prof. dr. Jaap Seidell, tijdens zijn afscheidsrede als hoogleraar Voeding en Gezondheid op 1 november in Amsterdam. Echt afscheid neemt hij nog niet; hij blijft voorlopig als gastdocent verbonden aan de Vrije Universiteit.

Complexer dan de energiebalans

Seidell richt zich al sinds zijn promotieonderzoek in de jaren 80 op de oorzaken en gevolgen van obesitas. Toen al zag hij een verband tussen obesitas en sociaal-economische status. In die tijd werd obesitas vooral gezien als het gevolg van een positieve energiebalans met verkeerde voedselkeuzes en te weinig lichaamsbeweging. Seidell: ‘De energiebalans is niet onwaar, maar het probleem is veel complexer. Aan de ene kant verschillen mensen, waardoor sommige mensen veel gemakkelijker zwaar worden dan anderen. En aan de andere kant stimuleert de samenleving overconsumptie en te weinig beweging.’

Betutteling

Inmiddels doet Seidell ruim 40 jaar onderzoek naar obesitas. In die periode is het aantal volwassenen met obesitas spectaculair gestegen: van 5 procent naar 16 procent. Hoe komt het dat er in al die jaren zo weinig vooruitgang is geboekt? Volgens Seidell ligt dat onder meer aan de overheid, die terughoudend is met beleid gericht op gezonder gedrag. Hij vertelde tijdens zijn rede: ‘Gezondheidsbescherming wordt vaak betutteling genoemd. Niet alleen door beleidsmedewerkers, maar ook door de industrie die effectief beleid ondermijnt en de status quo wil handhaven. En zelfs de algemene bevolking noemt het vaak betutteling. Mensen willen autonoom zijn en eigen vrije keuzes maken. Maar intussen worden we enorm gestuurd door de omgeving. We worden juist betutteld door de industrie, die het aanbod en de prijzen bepaalt en door social media. Daardoor is onze keuze eigenlijk beperkt. En maatregelen die gezondheid bevorderen, worden juist geframed als betutteling.’

Geld kun je niet eten

Volgens Seidell is de wereldwijde toename van obesitas een symptoom van een falend volksgezondheidssysteem en een falend voedselsysteem, dat gericht is op zoveel mogelijk en zo goedkoop mogelijk produceren van inferieur gemaksvoedsel. De titel van zijn afscheidsrede is “Geld kun je niet eten”. Hiermee benadrukt Seidell dat sturen op economische waarden geen vervanging is voor levensnoodzakelijke bronnen zoals voedsel, water en een gezonde natuur. Zonder een duurzame benadering putten we natuurlijke hulpbronnen uit voor kortetermijnwinst, met risico op onherstelbare schade aan de ecosystemen waar ons leven vanaf hangt. Maar op een gegeven moment komen we erachter dat je geld niet kunt eten. Hij eindigde zijn rede met een citaat van een inheemse Amerikaan uit 1972: ‘When the last tree is cut down, the last fish eaten, and the last stream poisoned, you will realize that you cannot eat money.’

Je kunt de tekst van de afscheidsrede hier lezen.