Obesitas en complexe eet- en gedragsstoornissen

Mensen met autisme hebben een verhoogd sterfterisico door co-morbiditeiten als obesitas. Ook kan er sprake zijn van syndromale obesitas en hyperfagie. Hoe kun je deze complexe eet- en gedragsstoornissen herkennen? En hoe kun je ze effectief behandelen? Daar was op 7 maart aandacht voor tijdens het National Obesitas Congres. 

Concreet en voorspelbaar

‘Mensen met ARFID of autisme hebben een grotere kans op overgewicht’, vertelde dr. Wietske Ester, kinder- en jeugdpsychiater bij SARR Autisme Rotterdam. ‘Eetproblemen bij autisme – variërend van selectief eten tot ARFID – spelen hierin een cruciale rol, net als medicatiegebruik en vertraagde medische signalering. Ook zien we bij deze groep vaker angststoornissen waardoor sociale isolatie kan ontstaan met minder beweging.’ Ester vertelde dat één van de kenmerken van autisme, sensorische over- of ondergevoeligheid is. ‘Mensen met autisme willen vaak overal aan ruiken, zijn snel afgeleid, vinden eten snel te pittig, willen veel naar licht kijken en vinden labels in kleding vervelend zitten.’ Sensorische overgevoeligheid heeft invloed op eetgedrag, maar ook op het contact met hun behandelaar. Ester: ‘Een afspraak vinden ze vaak heel spannend. Ze maken moeilijk contact met hun behandelaar, zijn in de wachtkamer vaak al overprikkeld en hebben duidelijk woordgebruik nodig.’ Ester adviseerde deelnemers aan het symposium onder andere om letterlijk te nemen wat de ander zegt, in je gesprekken te vertragen en te visualiseren en concreet en voorspelbaar te zijn. ‘Bij mensen met autisme komen maag- en darmklachten bijna 2 keer vaker voor. Chronische stress, angst en depressie liggen hier vaak aan ten grondslag. Als ik aan kinderen op mijn spreekuur vraag wat er aan de hand is, krijg ik meestal geen reactie. Mijn vraag is dan te figuurlijk en te open. Beter is om te vragen “Heb je pijn in je hoofd” en dan het hoofd aan te wijzen. Of “Heb je pijn in je buik” en dan de buik aanwijzen.’ 

Multidisciplinaire aanpak 

Ester benadrukte het belang van een geïntegreerde zorgaanpak, waarbij zowel psychische als lichamelijke factoren worden meegenomen. Binnen SARR Autisme Rotterdam zijn daarom combipoli’s opgezet, waarin geestelijke en somatische zorg worden gecombineerd volgens het biopsychosociale model. Nieuw is dat overal in Nederland volwassenen die voldoen aan de GLI-criteria en autisme hebben, kunnen starten met de online GLI CooL-MiGuide. ‘Als professional kun je verwijzen naar CooL-MiGuide via Zorgdomein of via de website van MiGuide. Vermeld autisme wel expliciet bij de aanmelding.’ 

Hyperfagie 

Bij kinderen en volwassenen met een ontwikkelingsachterstand, verstandelijke beperking of autistische kenmerken wordt obesitas vaak gezien als een bijkomend probleem. Maar wat als er sprake is van een syndromale vorm van obesitas en hyperfagie? Dr. Gerthe Kerkhof, kinderarts-endocrinoloog in het ErasmusMC en expertisecentrum Prader-Willi (like) syndroom: ‘Hyperfagie is een eetstoornis met een abnormaal sterk hongergevoel of een abnormale behoefte aan eten. Die onverzadigbare eetlust leidt tot problematisch eetgedrag. De diagnose is moeilijk te stellen omdat er geen goed diagnosticum is. Ik vraag in mijn anamnese onder andere naar verzadiging. Wanneer hebben kinderen weer honger na eten, vragen ze naar een volgende maaltijd en hoe reageren ze als voedsel geweigerd wordt? Ligt het kind wakker door honger of gaat het ‘s nachts eten? Praat het veel over eten en/of is het er in gedachten altijd mee bezig? En ik zie bij deze kinderen soms ook dat ze eten tot ze moeten overgeven.’

Omgaan met hyperfagie 

Ook voor kinderen met syndromale obesitas met hyperfagie zijn volgens Kerkhof structuur en duidelijkheid belangrijk en helpt het om adviezen te visualiseren. Voor het visualiseren noemt ze een stoplichtsysteem, piramidemodel, het Stippendieet en Practical Portions. ‘En ik hou de principes van “food security” aan. Dus: no chance, no hope, no disappointment. Bij deze kinderen geeft voeding stress. Bij food security gaat er spreekwoordelijk een slot op hun gedachten waardoor er minder stress ontstaat. Dit doen we door te zorgen voor geen onzekerheid. Adviseer ouders afspraken te maken over 1 maal opscheppen, thuis al met het kind te bepalen wat er buitenshuis gegeten gaat worden en laat eten geen middel zijn om te belonen of te straffen. Geef kinderen ook geen hoop op meer eten. Ouders kunnen dit doen door de blootstelling aan eten te beperken. Zet de fruitschaal bijvoorbeeld uit het zicht, schep eten op in de keuken en geef het bord daarna aan het kind, neem kinderen niet mee naar een buffet en zorg met sloten of een alarm voor controle op de beschikbaarheid van eten. Wanneer er geen onzekerheid en hoop is, is er ook geen teleurstelling en dit helpt de kinderen.’