Natuur kan een gezonde leefstijl versterken

Verblijf in de natuur kan een gezonde leefstijl versterken en positieve gezondheidseffecten hebben bij veel patiëntgroepen. Ruim 50 geïnteresseerde en natuurliefhebbende zorgprofessionals hoorden op 1 maart tijdens een live webinar van Vereniging Arts en Leefstijl hoe dit zit. Welke evidence is er, wat zijn de werkingsmechanismen en hoe kun je als zorgprofessional natuur integreren in leefstijladviezen en begeleiding?

Explosieve groei in onderzoek

Pim Assendelft, hoogleraar Preventie in de zorg aan het Radboudumc begon zijn presentatie met het feit dat er voor de combinatie natuur en leefstijl lang niet zoveel evidence is als voor medicatie. ‘Maar toch hoop ik voldoende aannemelijk te maken dat natuur een positief effect heeft op gezondheid.’ Assendelft gaf aan dat in 2004 voor het eerst onderzocht is of groen echt gezond is. ‘Vanaf dan zien we een explosieve groei in studies naar de relatie tussen natuur en gezondheid. Zo laat de NIVEL-studie zien dat in 15 van de 24 ziektecategorieën de prevalentie lager is als er groen in de omgeving is. Dat verband is het grootste bij psychische aandoeningen zoals een angststoornis en een depressie. Ook een systematische review van, meestal observationele, studies laat een sterk bewijs zien voor een positieve associatie tussen de hoeveelheid groen en mentale gezondheid en overall sterfte. Het effect is het sterkste voor mensen met een lage SES. Zij gebruiken natuur echter het minst want wonen vaak in een versteende omgeving. Het is belangrijk te zorgen voor aantrekkelijkheid, toegankelijkheid en veiligheid van een groene omgeving voor deze groep.’

4 werkingsmechanismen

Op basis van de literatuur zijn er volgens Assendelft 4 plausibele werkingsmechanisen voor groen die vaak met onderzoek zijn onderbouwd: psychologisch, leefstijl, microbiologisch en omgevingskwaliteit:

• Psychologisch:
  • We hebben een aangeboren verbondenheid met groen. Ons reptielenbrein (oudste deel van onze hersenen) resoneert heel erg op een natuurlijke omgeving
  • De kleur groen heeft al effect, dat hebben MRI’s uitgewezen
  • Het werkgeheugen neemt toe en de cognitieve flexibiliteit verbetert na blootstelling aan een natuurlijke omgeving
  • Blootstelling aan groen is geassocieerd met een middelmatige stijging in positieve stemming
  • Natuur heeft kenmerken die ervoor zorgen dat het aandachtscentrum ruimte heeft om gerichte aandachtscapaciteit te herstellen
• Leefstijl:
  • Een gezonde omgeving ondersteunt de (positieve) gezondheid en het welzijn, omdat het ruimte biedt voor ontspanning, beweging, ontmoeten en zingeving
  • Natuur en bewegen zorgen voor stressverlaging, vitamine D, plezier en verbetering slaapkwaliteit en -kwantiteit
  • Als mensen een moestuin hebben zijn ze buiten in de natuur, hebben ze beweging en is de dagelijkse inname van groente en fruit hoger
• Microbiologisch:
  • In een verstedelijkte omgeving is er minder contact met de omgeving en bacteriën. Daardoor kan een eenzijdig microbioom ontstaan
  • Minder bewijs is er voor fytonciden. Dit zijn chemische verbindingen die worden afgescheiden door bomen en planten. Ze bieden bescherming. Inademing van fytonciden kan bijvoorbeeld zorgen voor een verhoogde activiteit van Natural Killer cellen
• Omgevingskwaliteit:
  • Groen geeft schaduw en meer verdamping
  • Natuurgeluiden zijn aangenaam
  • Een natuurlijke omgeving zuivert in bepaalde gevallen fijnstof en heeft dan een betere luchtkwaliteit

Toolkit Natuur voor Gezondheid

Praktische materialen voor de huisartspraktijk over natuur en gezonde leefstijl zijn ontwikkeld met subsidie van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit door Annette Postma, als netwerkadviseur Natuur en Leefomgeving bij “Alles is Gezondheid”. Postma: ‘Deze toolkit Natuur voor Gezondheid biedt professionals in de eerstelijns gezondheidszorg en welzijns- en sportsectoren laagdrempelige informatie over hoe ze natuur kunnen integreren in hun werkwijze. De tookit bevat allerlei materialen zoals een wetenschappelijke handleiding met bewijs, patiëntenfolders, verwijsbriefje, infographics, filmpjes en een samenvattingskaart voor de praktijk. We hebben hiervoor onder andere 20 interviews gehouden met professionals als welzijnswerkers, coaches en fysiotherapeuten. Welke materialen gebruiken zij en welke verbeteringen zijn nodig. We hebben hierna alles gebundeld op Alles is Gezondheid. Het is een “doosje bonbons” geworden waar je alles kunt vinden dat er op dit moment is. Heb je zelf nog bruikbare materialen of een inspirerende werkwijze? Laat het ons weten zodat we de gratis toolkit verder kunnen ontwikkelen.’

Natuur inzetten in de advisering

Chris Otten, huisarts te Leiden en adviseur van het ROHWN-Kwaliteitsteam op het gebied van leefstijl wees op de “Samenvattingskaart Natuur en Gezondheid” en “Het leefstijlroer” die gebruikt kunnen worden om een leefstijlgesprek met een patiënt te voeren. Otten: ‘Stap 1 is advisering. Daar kun je de kaart en het leefstijlroer voor gebruiken. De tools zorgen voor bewustwording. Ze helpen om te bespreken wat patiënten belangrijk vinden en waar ze aan willen werken. Soms komt de patiënt via de tools zelf met een plan van leefstijlaanpak, maar je kunt ook prikkelende vragen stellen als “Hoe vaak ben je in de natuur?”, “Zou je meer in de natuur willen zijn?” en “Wat belemmert je hierin?”. Ken ook de groene gebieden in je buurt; mensen hebben soms hulp nodig. Hierna kun je behandelen. Start bijvoorbeeld een eigen wandelgroep, ontwikkel een ontmoetings- of moestuin bij de praktijk of adviseer wandelcoaching of Japans bosbaden.’ Veel deelnemers aan het webinar bleken al natuur-minded te zijn. Ze gebruiken groen en natuur in hun advisering aan patiënten. Zo zijn er huisartsenpraktijken met wandelgroepen voor patiënten, worden er wandelconsulten van een half uur vanuit huisartsenpraktijken georganiseerd, wordt er 1 op 1 gewandeld en worden wandelcoaches ingezet. Otten adviseerde ook te verwijzen naar bijvoorbeeld fysiotherapeuten, diëtisten, leefstijlcoaches, runningtherapeuten, wandelcoaches en buurtsportcoaches. ‘Zorg dat je je sociale kaart helder hebt en zoek de samenwerking met professionals die natuur inzetten.’ Otten had als belangrijkste take home message: ‘Natuur als zelfzorg, natuurlijk!’