Demedicaliseren bij diabetes in de praktijk

Francien Luteijn van diëtistenpraktijk DieetPlaneet Amsterdam is gespecialiseerd in demedicalisering bij diabetes type 2 door koolhydraatbeperking. Zij merkt dat cliënten enorm gemotiveerd zijn door de snelle verbetering van de bloedsuikers en het minderen van de medicatie. In deze blog vertelt ze hoe ze de demedicalisering in de praktijk aanpakt en ook wanneer ze overlegt met de praktijkondersteuner.

Steeds meer medicatie

Tijdens mijn werk als diëtist in de 1ste lijn kom ik steeds vaker cliënten met diabetes type 2 tegen die het zat zijn om telkens meer medicatie te moeten gebruiken voor hun alsmaar stijgende bloedsuikerwaarden. Vaak zijn ze nog nooit eerder bij een diëtist geweest. Meestal hebben ze wel wat info en tips van de diabetesverpleegkundige gekregen toen de diabetes gediagnosticeerd werd en proberen ze bijvoorbeeld minder suiker te gebruiken. Maar het echte inzicht ontbreekt: zo is deze groep zich vaak nog niet bewust van de verborgen suikers in hun eetpatroon. En de beweging is meestal onvoldoende, soms uit angst voor een hypo…

Eigen regie = motivatie

Wanneer ik dan samen met de cliënt de voeding en leefstijl onder de loep neem, blijkt doorgaans al snel dat er behoorlijk wat te verbeteren valt! En deze verbeteringen worden over het algemeen vrij rigoureus ingezet. Niet omdat dat van mij moet, maar omdat mijn cliënt beseft dat hij of zij zelf het heft in handen kan nemen en zo eigenhandig de bloedsuikerwaarden kan verlagen. De motivatie borrelt op als mensen goed begrijpen wat voeding nou precies met de bloedsuikerwaardes te maken heeft. Het levert dus veel op als je om te beginnen ruim de tijd investeert in een heldere uitleg. Ik gebruik daarbij zo veel mogelijk plaatjes en voorbeelden uit het eetpatroon van de cliënt zelf. Met een heleboel eye-openers als gevolg (‘Goh, dat een plak ontbijtkoek meer koolhydraten bevat dan 2 sneetjes brood?’). Vervolgens gaan we samen, per voedingsmiddel, bekijken en berekenen hoe het koolhydraatarmer kan. Met deze kennis kan mijn cliënt vervolgens in de supermarkt zelf de juiste keuzes maken.

Starten met koolhydraatbeperking

Na de uitleg stel ik samen met mijn cliënt een voorbeelddagmenu op. Dit geeft inzicht in de spreiding van de eetmomenten en de hoeveelheden. Dit dagmenu is geen vast regime maar geeft wel houvast. Om te beginnen bepalen we de mate van koolhydraatbeperking: licht beperkt (150-200 gram per dag), matig beperkt (70-150 gram per dag) of sterk beperkt (< 70 gram per dag). De “Handleiding demedicaliseren bij diabetes mellitus type 2” gebruik ik hierbij als leidraad. Altijd belangrijk is dat de aanpassingen haalbaar zijn voor de cliënt en dat de voeding volwaardig blijft. Je werkt natuurlijk met voeding die de cliënt ook smakelijk vindt, want dan is het nieuwe eetpatroon stukken beter vol te houden.

Snel resultaat

Bij een sterke beperking van de “carbs” zie je vaak erg snel resultaat, de cliënt voelt zich ook snel beter doordat de bloedsuikers dalen en er kunnen minder medicijnen geslikt worden. Dat motiveert enorm! In sommige gevallen moet de medicatie zelfs al bijgesteld worden vóór de cliënt mag beginnen met het beperken van het aantal koolhydraten in de voeding, om hypo’s te voorkomen. De aanpassingen in de voeding en in hoeverre ik verwacht dat de medicatie kan worden aangepast, koppel ik dan altijd terug aan de praktijkondersteuner (POH). Mijn cliënt gaat zelf ook langs bij de POH om de aanpassingen in de medicatie te bespreken.

Slecht ingesteld? Werk samen met de POH

Als je wilt starten met het verlagen van de koolhydraten en medicatie, is een recent (<3 maanden geleden) HbA1c noodzakelijk en deze waarde moet < 86 mmol/mol zijn. Is de gemiddelde bloedsuikerwaarde hoger? Dan is de cliënt slecht ingesteld en kan het schadelijk zijn als de bloedsuikerwaarden snel dalen. In dat geval begin ik met kleinere aanpassingen in de voeding en leefstijl en stem ik eerst af met de POH welke vervolgstappen we gaan nemen.

Kijk naar de gehele gezondheid!

Een bijkomend voordeel (en soms een doel op zich) van een koolhydraatbeperking (afhankelijk van de hoeveelheid calorieën die wordt gegeten) is gewichtsverlies. En in combinatie met voldoende beweging zijn er nog meer voordelen: het opbouwen van meer spiermassa en een betere conditie. Cholesterolgehalte en bloeddruk verbeteren vaak ook wanneer verzadigde vetten en zout beperkt worden. Kijk dus naar de algehele gezondheid en sla meerdere vliegen in één klap!

Koolhydraatbeperking op de lange termijn

Betekent een koolhydraatbeperking nooit meer aardappelen of appeltaart? Voortaan alleen nog bloemkoolrijst en koolhydraatarmbrood? Gelukkig niet! Na een bepaalde periode (dat is per cliënt heel erg verschillend) kan de hoeveelheid (bij voorkeur langzame) koolhydraten weer wat worden opgebouwd. Controle is hierbij het toverwoord. Gaan de suikers of het gewicht toch weer omhoog? Dan is het belangrijk om te onderzoeken wat de ideale hoeveelheid voor deze cliënt is. Beweging speelt hierbij ook een grote rol, aangezien dit de insulinegevoeligheid ook verbetert. Het is belangrijk je cliënt goed uit te leggen dat voor een blijvend resultaat, de hoeveelheid koolhydraten in het eetpatroon blijvend moeten worden aangepast. Ga je terug naar je oude gewoontes, dan horen daar ook je oude (hoge) bloedsuikerwaarden bij. Hippocrates zei het ruim 2300 jaar geleden al (en ik vind ‘m nog steeds erg passend): ‘Laat voeding uw medicijn zijn en uw medicijn uw voeding’. Verbeteringen op gebied van voeding en leefstijl zorgen voor gezondere bloedsuikerwaarden.

Simons succesverhaal

Mijn cliënt Simon van 69 jaar, weegt 96 kg en heeft een buikomvang van 113 cm en een BMI van 31,5 wanneer hij voor het eerst bij mij komt. Simon heeft diabetes type 2. Hij gebruikt 3 mg Glimepiride, 2x 1000 mg Metformine per dag en zijn nuchtere bloedsuikerwaarde is 7,6. Simon heeft een actief leven en past 2 dagen per week met veel plezier op zijn kleindochter maar hij merkt dat hij sneller moe wordt dan hij zou willen. Simon wil nog zo lang mogelijk een leuke opa voor zijn kleinkinderen zijn en dit is voor hem de belangrijkste reden om zijn gezondheid aan te pakken. We stellen samen een plan op en ik maak voor hem een sterk koolhydraatbeperkt voorbeelddagmenu. Simon gaat aan de slag. Hij is verrast hoe makkelijk het verminderen van de koolhydraten hem (nog steeds) af gaat en wat hij allemaal wel kan eten. Nu, 9 maanden later, is zijn gewicht gedaald naar een prachtige 79,5 kilo. Zijn buikomvang is met 13 centimeter verminderd en zijn BMI is gezakt naar 26,3. Simon gebruikt geen Glimepiride meer (binnen 1 maand kon dit al worden afgebouwd, in overleg met de POH) en de Metformine is gehalveerd! Zijn nuchtere bloedsuikerwaarde is 5. En Simon kan weer lange stukken lopen zonder moe te worden en tikt de 50 km op de fiets zo aan op een dag. Simons doel is onder de 75 kilo te komen, want, zo is met de POH besproken, dan mag de Metformine nog verder afgebouwd worden. Ik denk dat hij de volgende keer dat we elkaar weer spreken dat streefgewicht wel bereikt heeft.

Gepubliceerd op 27 oktober 2020

Door Angela Severs

Reageer op dit artikel

  1. Tia Pijlman-Nijenberg 28 oktober 2020 at 09:51 - Reply

    In de jaren ‘50 ben ik evenals Truus natuurlijk ook opgeleid met een normaal diabetesdieet: afgewogen, khdr-, niet vetbeperkt
    Ik maakte al snel het basisdagmenu aan de hand van eetpatroon/gewoonten patient. Dat maakt het gemakkelijker tot nieuwe gewoonte. Thuis liet ik vaak 1/w eten wegen, men kende eigen portie, maar werd weer even bij hoev. bepaald. Probleem is nu dat patient na diagnose diab 2 direct naar POH wordt verwezen. M.i. zou pat eerst naar dietist moeten worden verwezen, die uitleg geeft over insuline/khdr, vb dagmenu op basis anamnese, info over beweging en begeleiden tot het nieuwe het gewone wordt. Zonodig later alsnog naar POH. Afbouwen med. natuurlijk i o Ha of POH. De pat. die ik had waren na uitleg wel gemotiveerd. Op een gegeven moment werd het “zielig” gevonden als pat met diab niet meer alles mocht eten en was men tevreden als pat. dagelijks x/dd glucose prikte en zo diab managede. Overigens lijkt mij dit meer belastend dan anders eten. O.a. voor studenten ligt vaak meten mi meer voor de hand.

    • Beroep: Diëtist
  2. truus kuijpers pierik 28 oktober 2020 at 08:58 - Reply

    ik werk al meer dan 42 jaar als dietiste. wat nu koolhydraatbeperking genoemd wordt, was vroeger een normaal diabetesdieet, varierend in calorieen vanaf 800 calorieen. bij 800 calorieen : geen aardappelen, beperkt brood, 1 portie fruit. alles werd afgewogen. er is dus niets nieuws onder de zon. maar…. hulde aan deze dietiste. echter in mijn praktijk merk ik dat bij veel mensen de motivatie ontbreekt ( geef mij maar een pilletje), mede vanwege het feit dat er vaak eerst over medicatie gesproken wordt en daarna pas over voeding. kortom : koolhydraatbeperking is inderdaad de snelweg voor herstel van glucosewaarden.

    • Beroep: Diëtist
  3. Harriet Verkoelen 27 oktober 2020 at 20:28 - Reply

    Super dat het langzaam begint door te dringen waar de kracht van de diëtist ligt in deze. Verbetering van gezondheid met de juiste voeding. Dat is ook het streven bij DM2.
    Heel jammer dat hier een lichte KHbeperking nog altijd 150-200 gr KH heeft. Dat is voor de oudere groep patiënten zelfs een KHverrijking en daarmee kan je echt geen diabetes omkeren. Het schema van Arts&Leefstijl is daarin dan ook minder sterk. De strenge KHbeperking is hier niet ‘streng’ met een bovengrens van nog steeds 70 gr KH. Bij forse insulineresistentie blijven ze zo te veel honger houden. Dat maakt het zelfs moeilijker dan echt ‘streng’ gaan waarbij iedereen aangeeft lekkerder te eten, niet meer opgeblazen is en geen honger meer heeft. Geen straf dus.
    DM2 met overgewicht is in 99,9 % vd gevallen insuline resistentie wat betekent dat ze KH-intolerant zijn. Je adviseert bij lactoseintolerantie ook niet om toch nog een half litertje melk per dag te drinken. Dus een mooie stap dit, maar het kan zelfs beter. Altijd de medicatie al verlagen bij begin anders blokkeert afvallen meestal sowieso. Niet iedereen, maar het gros van DM2 moet afvallen zodat ook de lever ontvet en daardoor de nuchtere glucose lager wordt.
    Ga je laag in KH en verlaag je de diabetesmedicatie actief dan kan 90% van DM2 zonder insuline (en ook SU maar daar ging mijn onderzoek niet over):
    https://www.harrietverkoelen.nl/wetenschappelijk-artikel-koolhydraatarme-leefstijl-verlaagt-significant-insulinebehoefte-diabetes2/
    Jammer dat verzadigd vet (is meestal onbewerkt) hier negatief wordt neergezet terwijl het natuurlijk het plantaardig vet (haast altijd bewerkt) is dat nadelig is. Dat verzadigd vet slecht zou zijn is echt achterhaald. Onbewerkt eten heeft altijd de voorkeur, daar gaat een koolhydraatarme voeding eigenlijk sowieso over.
    https://harrietverkoelen.webinargeek.com/8-tips-als-diabetes-2-omkeren-stagneert

    • Beroep: Diëtist

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.