De roerige geschiedenis van leefstijladviezen

Nederlanders eten nog altijd te veel en sporten te weinig, ondanks nationale preventieprogramma’s. Historicus Jon Verriet onderzocht waarom campagnes van de overheid om mensen aan te zetten tot een gezonde levensstijl niet aanslaan. Hij promoveerde aan de Radboud Universiteit in Nijmegen op zijn onderzoek naar gezondheidsadviezen tussen 1940 en 2020. 

Collectieve gekte

Vorig jaar concludeerde het RIVM dat het Nationaal Preventieakkoord niet voldeed: Nederlanders eten nog altijd te veel en sporten consequent te weinig. En dat terwijl er al sinds de jaren 50 een strijd tegen obesitas plaatsvindt. Volgens Verriet vertellen experts en overheidsinstanties de Nederlandse burger al decennialang dat die minder moet eten en meer moet bewegen. ‘Maar we luisteren slecht naar traditionele gezondheidsexperts’, vertelt Verriet. ‘Al sinds de jaren 70 is er weerstand tegen gezondheidsadviezen en tegen de fitte middenklasse. Critici gingen de behoefte aan fitheid beschrijven als “collectieve gekte”.’  

Body positivity

Verriet beschrijft in zijn proefschrift dat traditionele gezondheidsexperts in de 20e eeuw steeds meer werden overstemd door ervaringsdeskundigen. Hij concludeert dat mensen liever lijken te luisteren naar adviezen van een ander type deskundige: mensen die uit eigen ervaring zeggen te weten hoe je gezond moet leven. In de jaren 70 en 80 komt een beweging op gang die we nu “body positivity” zouden noemen. Zo werd in 1981 de feministische actiegroep Vet Vrij opgericht, die onder meer de populaire Dikke Vrouwendag organiseerde, gericht op lichaamsacceptatie. ‘Het interessante aan die groep is dat zij hun eigen ervaringen gebruiken als basis voor gezondheidsclaims’, zegt Verriet. ‘Daarmee gaan ze concurreren met traditionele experts, zoals wetenschappers. Ondertussen gaan die traditionele experts zich ook steeds meer presenteren als ervaringsdeskundige: een sportieve outfit of een afgetraind lichaam moeten hun kunde extra onderstrepen.’ 

Kakofonie aan leefstijladviezen 

De laatste decennia klinkt er een kakofonie aan – soms tegenstrijdige – leefstijladviezen. Volgens Verriet kunnen die verschillende experts goed naast elkaar bestaan, maar zegt hun grote aantal wel iets over onze samenleving. ‘Vanaf de jaren 80 zie je de toegenomen individualisering ook terug in gezondheidsadviezen. Die worden steeds meer gekoppeld aan persoonlijke levensstijl: als je niet fit bent moet je bij jezelf te rade gaan.’ Terwijl gezondheid voor een groot deel bepaald wordt door omstandigheden zoals inkomen en opleidingsniveau, zo blijkt uit zijn onderzoek. 

Bron: Radboud Universiteit