‘Mensen met morbide obesitas zijn vaak enorm ondervoed’

Op 9 mei promoveerde chirurg Edo Aarts aan de Radboud Universiteit Nijmegen op onderzoek naar de resultaten van bariatrische chirurgie. Hij keek daarbij niet alleen naar het effect van de operatie op lichaamsgewicht, maarook naar de belangrijkste complicatie: tekorten aan vitamines en mineralen.

Wie komen er in aanmerking voor bariatrische chirurgie?

‘Bariatrische chirurgie is een heel ingrijpende behandeling voor morbide obesitas. Echt een laatste redmiddel, waar mensen ook niet zomaar voor in aanmerking komen. Een belangrijk criterium is dat alle andere behandelingen gefaald hebben. Bariatrische chirurgie geeft de patiënt de mogelijkheid om af te vallen, maar daarna zal hij of zij er zelf voor moeten zorgen niet terug te vallen in het oude eetpatroon en weer aan te komen.’

Is er een rol weggelegd voor de diëtist?

‘Jazeker! Voor de operatie is er een multidisciplinair team, die bepaalt of een patiënt in aanmerking komt. De meeste ziekenhuizen besteden deze screening uit aan de Nederlandse Obesitas Kliniek in Hilversum, waar diëtist, internist, psycholoog en fysiotherapeut daarover advies uitbrengen. Zo’n 30 à 40% van de ziekenhuizen doet de screening zelf en daarbij zijn vaak diëtist, chirurg en huisarts betrokken. Na de operatie komt de helft van de nazorg voor rekening van gespecialiseerde verpleegkundigen in samenwerking met de chirurg en internist. En voor de andere helft zie ik een rol voor de diëtist. Al valt daar nog wel een hoop te winnen. Er zijn in Nederland nog slechts zo’n 40 diëtisten, die zich in de behandeling van deze specifieke doelgroep gespecialiseerd hebben.’

Welke vormen van bariatrische chirurgie worden meestal toegepast?

‘In de jaren 90 was het aanleggen van een maagband de meest verrichte ingreep, maar die blijkt op de lange termijn niet te functioneren. De band blijft niet altijd goed zitten en ook bij een goede positie van de band blijkt er vaak sprake van gewichtstoename. Hiervoor in de plaats is de gastric sleeve gekomen, waarbij een deel van de maag wordt weggehaald. Dit is een optie voor mensen die vooral bij de maaltijden veel eten. Voor mensen die de hele dag door eten, is de gastric bypass een betere keuze. Dat is tegenwoordig de meest toegepaste operatie. Hierbij wordt een klein maagje gecreëerd, waardoor snel een vol gevoel ontstaat. Tevens wordt hierbij een deel van de dunne darm omgelegd.’

Wat zijn de resultaten?

‘Bariatrische chirurgie is weliswaar heel ingrijpend, maar tot dusver de enige behandeling met een goed resultaat op lange termijn. Gemiddeld bedraagt het gewichtsverlies 2 jaar na de operatie 70% van het overgewicht. Dus iemand die 100 kg te zwaar is, is na 2 jaar 70 kg kwijt. Daarna beginnen patiënten meestal langzaam weer aan te komen en blijft een netto gewichtsverlies van circa 50% over. Maar na het 70^ste levensjaar neemt het gewicht vaak weer af richting 70%. En ook comorbiditeit neemt af door de ingreep. Gemiddeld heeft 1 op de 3 patiënten diabetes voor de operatie en na de operatie is 80% daarvan voorlopig genezen. Door het gewichtsverlies heeft de alvleesklier het minder zwaar en kan het ontstaan van diabetes met wel 20 jaar worden uitgesteld.’

Hoe ziet de toekomst van bariatrische chirurgie eruit?   

‘Momenteel zijn er 9.000 à 10.000 bariatrische operaties per jaar, maar door de toename van het aantal patiënten met morbide obesitas zal dat naar verwachting in de komende 5 jaar meer dan verdubbelen tot 22.000 tot 30.000 per jaar. Bariatrische chirurgie wordt ook steeds vaker ingezet bij een relatief klein overgewicht, bijvoorbeeld BMI vanaf 30, in combinatie met diabetes. Vergeleken met een BMI van boven de 40 gaat het dan om 8 keer zoveel patiënten.’

Wordt bariatrische chirurgie steeds jonger toegepast?

‘De gemiddelde leeftijd van patiënten daalt inderdaad. Nu is dat nog 42 à 43 jaar, maar elk jaar daalt de gemiddelde leeftijd met een half jaar. In Europa worden ook al kinderen van 12 of 13 jaar geopereerd. In Nederland nog niet en ik ben er ook niet direct een voorstander van. Het ligt ethisch best gevoelig. Zo’n operatie brengt risico’s met zich mee en is levensingrijpend, maar sociaal gezien kan ik me de voordelen wel voorstellen. Er zijn kinderen die jarenlang intern op bijvoorbeeld Heideheuvel verblijven en toch niet afvallen. Ze gaan dan met 160-180 kg hun puberteit in.’

Wat zijn de belangrijkste complicaties?

‘Tekorten aan vitamines en mineralen vormen de meest voorkomende complicatie van bariatrische chirurgie. Na een bariatrische operatie kunnen patiënten vaak minder eten en door de ingreep is de opname van voedingsstoffen verminderd. Daarom moeten patiënten na bariatrie levenslang supplementen slikken in hogere doseringen; een gewone multivitamine volstaat niet. Ook zullen de bloedwaardes regelmatig en tenminste jaarlijks gecontroleerd moeten worden. Vooral tekorten aan ijzer, vitamine B12, vitamine D en foliumzuur komen vaak voor. Meestal al voor de operatie.’

Tekorten voor de operatie?

‘Mensen met morbide obesitas zijn eigenlijk enorm ondervoed. Ze krijgen weliswaar veel calorieën binnen, maar hebben vaak een eentonige en weinig gevarieerde voeding. Het is schrikbarend hoeveel tekorten er al voor de operatie aanwezig zijn. Uit mijn onderzoek onder 200 patiënten bleek 5% voor de operatie ijzergebreksanemie te hebben, 25% had een laag foliumzuurgehalte en 80% had een tekort aan vitamine D. Daarom is het belangrijk om al voor de operatie met suppletie te beginnen.’